Aslında isimleri kadar karmaşık ve zor olmadıklarını göreceksiniz. Mümkün olduğu kadar teknik terimlere dalmadan daha sade bir şekilde anlatmaya çalışacağım. Birçok sitede bu üçlü ile ilgili formüller, karmaşık ifadeler görürsünüz. Aslında günlük hayattaki fotoğraf çekme aktivitesinde bu karmaşık formül ve tekniklerin çok da karşılığı yoktur. Söylemek istediğimi, yazının ilerleyen bölümlerinde daha ayrıntılı olarak açıklamaya çalışacağım. Diyafram kardeşle başlayalım :)
Konunun rahat anlaşılabilmesi için diyaframı anlatmaya şöyle bir örnekle başlamak istiyorum;
Askere gidenler bilir. Göz muayenesinden önce gözünüze bir damla damlatırlar ve göz bebekleriniz kocaman olur. Göz bebeklerinizin büyümesi demek ışığın rahatsız edici düzeyde gözünüze girmesi demektir. İnsanın başı döner ve önünüzü göremez hale gelirsiniz. İşte, insandaki gözün bir nevi karşılığı objektifteki diyaframdır. Objektifin ışığı alan gözüdür diyebiliriz. Çünkü fotoğraf için olmazsa olmaz şey ışıktır. Işık yoksa fotoğrafta yoktur. PhotoGraphos, yunanca “ışık çizmek” demektir. Yani ışık ışık ışık :) Peki diyaframı göze benzeterek kurtulabilir miyiz bu yapıdan. Hayır kurtulamayız :) Objektifin ışığı alan gözüdür demiştik. Peki ışığı ne yapmak için alıyor? Tabi ki fotoğraf çekmek için. Bunu anlamak için fotoğraf makinesinin çalışma prensibine kısaca değinmemiz gerekir. Yine çok ayrıntıya boğulmadan anlatmaya çalışalım. Fotoğraf makinesinden kastım DSLR adı verilen makineler olacaktır. Peki DSLR ne demek. DSLR, Digital Single-Lens Reflex kamera demek :) Pek cafcaflı değil mi? Aslında Lensi değiştirilebilir dijital fotoğraf makinesi demek. Şimdi kısaca fotoğraf çekme eylemini başından sonuna kadar açıklayalım. Zaten ilerleyen yazılarda bahsettiğim herşeye teker teker değineceğim. Bir ön bilgi olması ve girişteki konunun zihinlerde şekillenmesi açısından faydası olur.
Prensip şudur: Bir makineniz var. Önüne lens takılmış. Pili tam dolu, bir de hafıza kartınız var ki çektiğiniz fotoğrafları kaydedebilesiniz. Bu 4ü olursa fotoğraf çekmenize bir mani yoktur :) Peki nasıl çalışıyor? Bir kedi çekeceğinizi düşünelim. Genelde hepimiz kedi çekiyoruz zaten. Makineyi kediye doğrulttunuz, vizörden bakıyorsunuz (gözünüzü dayadığınız ve konuyu gördüğünüz yere vizör deniyor). Vizörün içinde bazı noktalar gördünüz ki bunlar netleme noktalarıdır. Deklanşöre yarım şekilde bastınız, o noktalar hareketlendi birden, dı dıt diye bir ses duydunuz ve kediciği netledi. Yarım bastığınız deklanşör düğmesine tam olarak bastınız ve booom işte fotoğraf çekildi. Peki siz bunları yaparken içerde neler oldu. Makine objktiften giren ışığı algıladı. O ışığı ve baktığınız görüntüyü içerde bulunan aynadan sizin baktığınız vizöre yansıttı. Siz kediyi gördünüz netleme noktaları çalıştı ve düğmeye bastınız. Bastığınız an görüntüyü yansıtan ayna kalktı ve belli bir enstantane hızında sensörün önünde bulunan perde açıldı ve kapandı ve görüntü sensöre düştü. Eskiden olsa filme düşecekti görüntü. Fotoğrafınız çekildi hafıza kartına yazıldı :) İşte perdenin açılıp kapanma süresine verdiğimiz isim enstantanedir. Yani sonuç olarak. Diyafram sizin sensörünüze düşecek ışık miktarını kontrol ettiğiniz mekanizma, enstantane de sensöre düşecek ışığın ne kadar süre ile düşeceğini kontrol eden mekanizmadır.
Diyafram F değerleri ile ifade edilir. İlla ki objektiflerin üzerinde yazdığını görmüş bunlar ne demek demişsinizdir. Bazen de “1:” ile ifade edilir. Örnek verelim. Bir objektifiniz var ve üzerinde Olympus 100mm 1:2.8 ya da 100mm f/2.8 yazıyor. Bu demek oluyor ki objektifiniz 100mm açısında ve 2.8 diyafram açıklığındadır. Diyafram açıklığı ne demek peki. İşte çetrefilli noktaya geldik. Kafa karışıklığından önceki son çıkış :)
https://dofsimulator.net/en/ (Buradan diyafram değerlerinin verdiği etkiyi, değişik milimetredeki leslerle test edebilirsiniz)
Diyafram F değerleriyle ifade edilir demiştik. Peki bu değerler neyi anlatıyor bize. Bir objektifin F değeri ne kadar küçükse, makine içine o kadar fazla ışık alır, ne kadar büyükse, o kadar az ışık alır.
Metal yapraklardan oluşan halka biçimindeki parçadır. Açılıp kapanarak, pozlama için gerekli olan ışık miktarını ayarlamamıza yardımcı olurlar. Dosttur bunlar :)
Örnek verelim hemen. Mesela bir Olympus 50mm F/1.2 lensiniz var, bir de 50mm F/3.5 lensiniz var. Bunlardan hangisi daha çok ışık alır. Tabiki F/1.2 olan. Evet bildim :) Peki bu az ya da çok ışık alması neleri etkiliyor. Yazının başında bu üç silahşörlere ayrı ayrı değinineceğimi söyledim ama yazının ortasında vazgeçtim. Hepsini beraber anlatmaya karar verdim. Yazarın kafası karışık :) Neden beraber anlatacağım çünkü, bunlar Sac ayağı gibidir. Birbirleri olmadan düşünülemezler. Öyle bir dünya yoktur.
Fotoğraf çekmek için üç tane değere ihtiyacımız vardır. Bunları ister siz verirsiniz ister makineye bırakırsınız. Siz verirseniz fotoğraftan çok daha fazla keyif alırsınız. İşte bu üç değer başlığımızın konusudur. Fotoğrafın kalbidir. Diyaframı az çok anlattık. Örneklerle daha iyi anlaşılacaktır. Anlattığımız diyaframla ilgili teknik kısımdı. Yani ışık objektife geliyor, diyafram halkamız diyor ki, ışığı şu kadar al bu kadar al. Az al çok al. İyi de az alırsak ne oluyor, çok alırsak ne oluyor. Yine kedicik örneğinden gidelim. Toprak bir yolda gidiyorsunuz sağınız solunuz ağaç, ilerde güneş bulutların arasına girip çıkıyor, hafif bir meltem esiyor. Güzel bir gün :) Yürüken minik bir kedi yavrusu gördünüz yol ortasında. Makineniz elinizde. Önünde de 50mm F/2 diyafram değeri veren bir lensiniz var. Güzel bir lens. Kediciği çekmek istediniz eğildiniz. Kedicikleri göz hizasından çekin bu arada, yukarıdan kedicik çekilmez :) Şimdi burada işin içine enstantaneyi de katacağız. Ne demiştik enstantane için; objektiften diyafram kontrolünde gelen ışığı sersöre ne kadar süre ile düşeceğini belirleyen, perdenin açılış kapanış hızını belirleyen değer. Karışık oldu biliyorum örnekle daha iyi anlaşılacak. Enstantane dediğimiz, diğer adı perde hızı, şey saniye ile ifade edilir. Hani cep telefonlarımızın mercimek sensörleriyle akşamları flaşssız fotoğraf çekeriz de titremiş yaaaaa deriz. İşte o titreme enstantanenin düşük olmasındandır. Peki enstantane niye düşüyor. Çünkü yeterli ışık yok. Ne demiştik yukarda. Fotoğraf demek ışık demek :) Yani perdenin açılış kapanış süresinin belli bir hızın altına düşmemesi gerekir. Eğer düşerse titrersiniz. Saniyeyle ifade edilir demiştik. İfadeleri şu şekildedir 1/10, 1/25, 1/50, 1/100, 1/1000 vb. Günümüz DSLR makineleri en az 1/4000 en fazla 1/8000e kadar çıkmaktadır. Peki bu 1 bölü ne demek. 1 bölü demek saniyenin o kadarlık anında perdeniz açılıp kapanıyor demek. Yani değer 1/10 ise saniyenin 10 da 1lik kısmında perde açılıp kapanıyor görüntü sensöre düşüyor demek. Diyaframda değer küçüldükçe daha fazla ışık alır demiştik. Enstantanede ise değer büyüdükçe perdenin açılıp kapanma hızı artar. Yani 1/8000 demek saniyenin 8000de 1i kadar sürede perde açılıp kapanıyor demektir. Bunu göremezsiniz zaten. Acayip bir hız :) Peki titreme neden oluyor. Çünkü titrememesi için belli bir limit vardır. DSLR için bu limite 1/50 derler ama yalandır. Bir çok değişkene bağlıdır. Eliniz titremiyorsa, çekerken bir yere yaslandıysanız 1/20lere kadar inebilirsiniz lakin bu sabit konular içindir. Eğer ki konunuz kımıldıyorsa, yerinde durmuyorsa, bu hızda yaptığınız çekimlerde titrek çıkar.
- enstantane.jpg (200.54 KiB)
Alan derinliği ve diyafram ilişkisi
Diyafram ve enstantanenin teknik kısmını az çok anladık diye düşünüyorum. Peki fotoğrafa nasıl etki ediyor seçtiğimiz diyafram biraz buna bakalım. Ne demiştik, diyafram değerimiz ne kadar küçükse, o kadar ışık alır makinemiz demiştik. İşte bizim diyafram değerimiz, fotoğrafımızdaki alan derinliğine etki eder. Alan derinliği nedir peki? Alan derinliği netlik yaptığınız yerin, önündeki ve arkasındaki netlik alanlarıdır. Bir çekim sırasında, belli bir noktaya odaklanırsınız. İşte bu odak noktası ve onun hizasındaki tüm bölgeler, fotoğraf makinenizi sarsmadığınız sürece net çıkar. Alan derinliği bu düzlemin önündeki ve arkasındaki alandır. Yani türevden sonra karekök alırsanız :) Yandı di mi devreler :) Hiç gerek yok bunlara. Diyaframınız ne kadar küçük değerse ki biz buna açık diyafram deriz, netlediğiniz yerin arkası ve önü flu olarak görünür. Örnek F/1.2, F/1.4, F/1.8 gibi değerler. Bu değerler büyüdükçe, öndeki ve arkadaki fluluk azalır ve net alanınız artar. Olay aslında budur. Bu durumu etkileyen birçok eleman vardır aslında. Konuya yakınlık, lensin odak mesafesi vb. gibi ama onlar başka yazının konusudur. Zaten fotoğrafta denemek esastır. Denedikçe öğrenirsiniz, denedikçe kafanız daha çok çalışır. Teknik kısımlara çok takılmadan, kendinizi atın sokağa :)
- Aperture-diagram-Indiahikes.jpg (251.07 KiB)
Şimdi kedicik örneğimize geri dönelim. Hava güzeldi, kedicik yol ortasında, 50mm f/2 değerinde bir lensimiz var. Keyif bizde :) Makineyi de A modunda kullanıyoruz. Haydaaaa o nereden çıktı. Evet çıktı maalesef. Kedicik beklesin biraz, kısaca makine modlarını anlatalım :)
Birçok makinede yine görmüşsünüzdür. Bir sürü düğme ve yön tuşları vardır. Anlamayan biri için uzay gemisi gibidir. Korkarız dokunmaya. Korkmayın efendim, dokununuz :) Genel olarak makinelerin üst kısmında bir teker vardır. Bu tekerin üzerinde de bazı harfler olur. Bunlar markalara göre değişiklik gösterebilir ama mantık aynıdır. Ben Canon kardeşi baz alarak anlatacağım. Hemde diyafram ve enstantanenin kullanımı ve fotoğrafa yansıması ile ilgili örnekler vermiş oluruz. Sonra da İsoyu katarız işin içine, ortalık iyice şenlenir :)
AV modu: AV modu, diyafram değerini sizin verdiğiniz, enstantane değerini makinenin atadığı moddur. Ben çok severim bu modu. Kediyi geri çağıralım örnek için. Ne demiştik hava güzeldi geziyorduk kedi gördük, 50mm F/2 lensimiz vardı. Lenslerin odak uzaklıklarından da bahsetmedik di mi. Yazı iyice çorbaya dönecek :) Bu da ayrı bir yazının konusu ama şu kadarı yeterli olur sanırım. İnsan gözü 48 derecelik bir açı ile görüyor diyolla. 50mmlik açı demek insan gözünün gördüğü açıya çok yakın demektir. 50mmden aşağı inersek gördüğümüz alan genişler, yukarı gidersek gördüğümüz alan daralır. Mantık bu. Dönelim kediye. Bir çekemedik hayvancağızı :) 50mm F/2 değerinde çekim yapıcaz şimdi. Neden F/2 seçtik, çünkü kedicik arkadaki yoldan ayrılsın, arkası flu olsun istiyoruz. Güneş de bulutların arkasında olsun. Işık hüzmeleri görünüyor. Nefis bir ortam. Kedinin göz hizasına indik F/2yi seçtik. Nasıl seçtik. Kullandığınız makineye göre diyafram değiştirme tekeri vardır. O tekeri çeviriyoruz. Her teker ve düğme bir işe yarar. Dediğim gibi korkmayınız basınız efenim. Deneye deneye öğreneceğiz. Kedi gelsin yine. İndik göz hizasına, seçtiğimiz F/2 değerine göre makine bize 1/3000 enstantane hızı verdi. Gayet iyi değer. Titreme de olmayacak. Sonunda çektik kediciği. Ön ve arka alanı belli bir flulukta olan bir fotoğrafımız oldu. Kedicik güzel çıktı herkes mutlu :) Burada dikkat edilecek husus, enstantaneyi makinenin atamış olması. Makine objektiften gelen ışığı algıladı ve doğru pozlama için bir enstantane değeri atadı. Yani perdemizi saniyenin 3000de 1i hızında açıp kapadı ve düzgün bir fotoğraf elde etmemize yardımcı oldu.
TV Modu:Bu modda işler tam tersine döner. Bu sefer biz enstantane değerini atarız, makine ona göre bir diyafram değeri atar. Bu modu pek sevmem :) peki bu modu nerelerde kulanırız. Gelsin kedimiz :) Yol ortasında duran kedicik birden oyun oynamaya başladı, bir oraya bir buraya koşuyor. Kanı kaynıyor yavrucağın. O kadar hızlı ki ancak yüksek bir enstantane değerinde yakalayabiliriz kediciği. Ne demiştik yukarda. Titreme ve fluluk düşük enstantaneden kaynaklanıyor demiştik. Kediciği koşarken yakalamak için yüksek bir perde hızımız olmalı. Peki kaç olmalı. Garanti olsun diye 1/4000 seçtik. O ara güneşte açtı her yer pırıl pırıl. Işık konusunda bir sıkıntımız yok. Makinemiz girdiğimiz enstatane değerine göre bize F/3.2lik bir diyafram açıklığı verdi. O şekilde çektik kedimizi koşarken. Kedi net çıktı güzel koşuyor, dili de dışarda çıkmış :) Burada dikkat edilecek neydi. Hız söz konusu olduğunda,bu bir araba yarışı olabilir, bir futbol maçı olabilir, enstantane öncelikli mod kullanışlıdır. Biz enstantaneyi belirleriz, makine uygun diyafram değerini atar. Buradaki sıkıntı nedir peki. Alan derinliği dediğimiz arka plan fluluğunun kontrolünü makineye bırakmış oluruz. Onun atıyacağı diyaframa razı oluruz. Ya da olur muyuz acaba. Bir kafa karışıklığı daha gelsin mi :) Bu kafa karışıklığına neden olacak terim POZLAMA'dır. Bir ara başlık atıp pozlama ne demek onu bir öğrenelim.
POZLAMA
İlla ki duymuşuzdur. Düzgün pozlanmış fotoğraf ya da düzgün pozlanmamış fotoğraf. Karanlık olmuş, aydınlık olmuş fotoğraf. İşte bunların hepsi yazımızda bahsettiğimiz üç silahşörün yani diyafram, enstantane ve isonun birbiriyle olan ilişkisinden kaynaklanır. Bunların doğru değerleri bize düzgün bir pozlama sağlar. Fotoğrafçılıkta o kadar çok değişken vardır ki, her zaman düzgün pozlama yapamayabiliriz. Sıradışı ışık koşulları, netlleme ölçüm sistemleri, hava şartları, beyaz dengesi, dinamik aralık ve saymakla bitmeyecek bir sürü etken pozlamanızın düzgün olamamasına sebebiyet verebilir. Unutulmaması gereken şey, fotoğraf makinesi sensörleri her ne kadar çok gelişmiş olsalar da insan gözü gibi göremezler hala. Bu yüzden her ortamda doğru pozlama diye bir şey yoktur. Sürekli değişkenlik gösterir. Fotoğrafın anlaşılır hali o anki doğru pozlamadır. Bu konudaki değişkenleri yazarsak kitap çıkar o yüzden şimdilik pozlamayı bizim üç silahşörümüzün birbirleriyle olan ilişkisi olarak bilelim yeter. Daha sonra devasa bir yazı yazarız :)
Diyafram Enstantane İlişkisi
Bu arkadaşların arasında müthiş bir uyum vardır.Birbirlerini dengelemek üzerine kurulmuşlarır. Diyafram değeriniz arttıkça, enstantane değeriniz düşer. Neden düşer peki? Sebebi Işıktır. Yine geldi ışık. Biz diyaframı yükselttikçe ne oluyordu. İçeri daha az ışık alıyorduk işte bu az ışık, doğru pozlama için enstantane hızımızın düşmesine neden olur. Hop açtık diyaframı F/2 yaptık. Bu sefer de ışıktan yana sıkıntımız olmadığından enstantanemiz yükseldi. Karışık mı? Değil aslında. Bilmemiz gereken şey bizim için enstantanenin, düzgün fotoğraf çekebilmek için en önemli şey olduğudur. Diyafram da önemli ama enstantane belli hızın üzerinde olmazsa, elde fotoğraf çekemeyiz. Ne demiştik. Sınırımız 1/50 civarı. Hiç girmek istemiyorum ama sayılara girelim biraz.
50mm F/1.4 lensimiz var. Gelsin yine kedicik. Ortamdaki ışık koşullarına göre F/1.4 de 1/500 enstantane veriyor makinemiz. Biz böyle çekersek ne olurdu. Kediyi netliyoruz, açık bir diyaframımız var arkaplanımızda güzel bir fluluk elde ediyoruz ama arkaplandaki ağaçlı yol o kadar güzel ki orası da net çıksın istiyoruz. Netliği artırmak için ne yapıyorduk. Diyafram değerimizi artırıyorduk. Burada STOP kelimesiyle karşılaşıyoruz. Stop demek Diyafram değerleri arasındaki bir kademelik azalış ya da artıştır. Gelsin sayılar.
1.4– 2 – 2.8 – 4 – 5.6 – 8 – 11 – 16 – 22 Bunlar diyafram değerleridir ve her aralığa bir stop denir.
1-2-4-8-15-30-60-125-250-500-1000-2000-4000-8000 Bunlar da enstantane değerleridir ve yine her aralığa bir stop denir.
Dönelim kediciğe. F/1.4'de 1/500'de kediciğin arkası flu idi. Biz daha net olsun istiyoruz. Diyaframı artıralım ve artırdıkça enstantane nasıl değişiyor bakalım.
Diyaframı F/2 yaparsak, enstantane değerimiz 1/250'ye düşer.Diyaframı F/2.8 yaparsak, enstantane değerimiz 1/125'e düşer. Diyaframı F/4 yaparsak, 1/60 olur. F/5.6 yaparsak, 1/30 olur. E noluyor şimdi :) Diyaframımızı bir stop arttırınca enstantanemiz bir stop düşüyor. Mantık bu şekilde. Daha net bir alan derinliği için diyaframı artırırsak (kısarsak) perde hızımız düşer. Daha flu arka plan için diyaframı düşürürsek (açarsak) perde hızımız artar. Şimdi işin içine 3. silahşör İSO'yu da dahil edip sonuca bağlayalım.
İSO
İso dijital makinelerimizde bulunan sensörlerin ışığa olan duyarlılık derecesi olarak adlandırılır. Aslında sensörler ısınarak ortamdaki ışığı artırmaya çalışıyorlar, durum budur. Çoğu makinede 100 ila 6400 arasındadır. Çok daha yüksek değerler de görülebilir. Artık bir standartı kalmamıştır. Teknik lafları bir kenara bırakırsak ve ne işe yaradığına gelirsek şöyle bir açıklamada bulunabiliriz.
Ne demiştik; Fotoğrafın olabilmesi için ışık gereklidir. Işık az ise fotoğraf çekmek epey zordur. Işığı daha çok alabilmek için bize iso değerleri gereklidir. Peki hangi durumlarda. Kedimiz gelsin :)
Bütün gün çektik yumurcağı, artık güneş battı ve mavi saatler dediğimiz güneş sonrası anlar geldi. Kedicik de yoruldu ve uyudu. O kadar tatlı uyuyor ki çekmek istiyoruz. Elimizde 50mm F/2 lensimiz vardı. Diyaframı F/2 değerine aldık ki en fazla ışık objektifden içeri girsin. Bir de baktık ki enstantane değerimiz ¼ veriyor. O kadar karanlık ki, en açık diyaframımız bile fotoğraf çekimi için yeterli perde hızını vermedi. Ne yapacağız peki. Flaşımız da yok yanımızda. Çekemeyecek miyiz kediciği. Hayır tabi ki çekeceğiz. İmdadımıza İSO kardeş yetişecek :) İsodaki mantık da diğer iki silahşörümüzdeki gibi stop usulü çalışır. İso 100-200-400-800-1600-3200-6400 diye gider. Şimdi bizim en düşük isomuz iso 100 olsun. Bazı aynasız makineler iso 200den başlar o yüzden iso 100 diyorum. Ne demiştik. Sensörü ısıtarak daha fazla ışık sağlamak amacımız. F/2'de enstantanemiz ¼ dü. Biz iso değerimizi 200 yaparsak yine F/2 diyaframda kalırsak, perde hızımız 1/8 olur. Bu bize yeter mi, yetmez tabi. Titreriz. İsoyu bir stop daha artırırsak ve 400 yaparsak perde hızımız 1/15 olur. Bu yeter mi. Yine pek değil. Bir stop daha isoyu artıralım ve 800 yapalım. Perde hızımız 1/30 olur. Bu yeterli mi. Belki ama riskli. Son bir gayretle isoyu 1600 yapalım. Perde hızımız 1/60 oldu. Bu yeter mi. Yeter tabi. Uyuyan kediciği çektik :) Enstantane iso ilişkisi dikey yönlü hareket ediyor. İso artarsa perde hızınız artar ve çekim yapacak koşulları sağlarsınız. Peki bu yöntem bu şekilde çalışıyorsa iso en tepede dursun değil mi. Maalesef o iş öyle olmuyor. İso sisteminin sensörü ısıtarak çalıştığını söylemiştik. Sensördeki yoğun elektrik akımı yüzünden, iso arttıkça fotoğraflarınızda kumlanma (gren) dediğimiz noktacıklar oluşur. Bunlar çok belirgin olursa, fotoğrafınız çamurlaşma dediğimiz eğilimi gösterir ve içeriği pek anlaşılmaz.Günümüz makinelerinde iso 3200'e kadar sorunsuz çıkılabilmektedir. Bu değer, Makinenin kalitesine göre daha da yükselebilmektedir.
- iso örneği.jpg (51.56 KiB)
Bu yazı giriş niteliğinde oldu. Birçok değişkeni dışarda bırakmak zorunda kaldım ama ilerleyen yazılarda daha kapsamlı incelemelerle karşınızda olacağım. En azından bu üç silahşör hakkında zihninizde bir şeyler oluşturabilmişimdir diye düşünüyorum. Makine modlarının 2sine de değinmedim bu yazıda.M ve P modunu daha geniş kapsamlı bir modlar yazısında ele alacağım.
EPM2
100-300 F/4-5.6
5D Mark III
A7IV Body 
RSC 2 Gimbal
TRIPOD